Desinformatie: het casino dat social media heet

De media staan uiteraard vol met berichten over Oekraïne. Ook op social media worden we geconfronteerd met een eindeloze stroom aan updates, foto’s, filmpjes, etc. Een groot deel van de berichtgeving klopt vanzelfsprekend niet. Vaak betreft het desinformatie. En zonder dat we het wellicht weten, spelen velen van ons een rol in het verspreiden ervan.

De Rijksoverheid definieert desinformatie als het doelbewust, veelal heimelijk, verspreiden van misleidende informatie, met het doel om het publieke debat, democratische processen, de open economie of nationale veiligheid te schaden of te verstoren.

Bij desinformatie is de verspreiding van misleidende informatie opzettelijk.

Die misleidende informatie wordt vervolgens weer verspreid door social media-gebruikers die zelf helemaal niet bewust willen misleiden. Dan wordt gesproken over misinformatie: onjuiste informatie die verspreid wordt zonder dat er sprake is van bewuste misleiding. 

“Misinformation is problematic because it leads to inaccurate beliefs and can exacerbate partisan disagreement over even basic facts. Merely reading false news posts—including political posts that are extremely implausible and inconsistent with one’s political ideology— makes them subsequently seem more true”.

Bron: Gordon Pennycook, Ziv Epstein, Mohsen Mosleh, Antonio A. Archer, Dean Eckles, David G. Rand, Shifting attention to accuracy can reduce misinformation online, Nature.com (Maart 2021)

Hoe het komt dat we zo vatbaar zijn voor het delen van onjuiste informatie? Lees dan vooral dit artikel van Nieman Lab. Zij spreken over een ‘bias in the brain’ (aansprekende headlines zijn we sneller geneigd te delen), ‘bias in society’ (= echo chambers) en ‘bias in the machine’ (= algoritmes). Beetje technisch, maar de moeite van het lezen waard.

Jezelf wapenen tegen desinformatie

Desinformatie is dus bedoeld om je te misleiden. Hoe kun je je er tegen wapenen? NRC gaf laatst in een artikel vier handvatten:

1. Bedenk dat beelden vaak gerycled zijn.
2. Stel de vraag: wat zie ik hier níet?
3. Scroll met mate!
4. Schiet niet door in scepsis. (geef de zoektocht naar waarheid niet op!)

Wat betreft puntje 3. Ruurd Oosterwoud, Ruslandkundige en oprichter van anti-desinformatie-instituut DROG, noemt social media in het artikel een soort van casino. “Je weet nooit wat je krijgt, maar je blijft gokken dat je iets geloofwaardigs of hoopvols tegenkomt”.

Volgens Oosterwoud is het vergaren van accuraat nieuws via social media een doodlopende weg. Algoritmes maken dat immers onmogelijk. En uiteindelijk “word je meegezogen in een van de doelen van desinformatie: je te desoriënteren”.

En zo creëren we in feite op basis van al die berichten een eigen werkelijkheid. Opleiding en intelligentie kunnen ons niet beschermen.

Voorkomen dat je zelf misleidende informatie verspreid

Zonder dat we er bewust van zijn, spelen we zelf vaak een belangrijke rol in het verspreiden van misleidende informatie.

Zo blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek dat veel Amerikansen nepnieuws op social media delen omdat ze gewoonweg niet alert zijn op de accuraatheid van de inhoud.

“It seems that the social media context may distract people from accuracy. People are often capable of distinguishing between true and false news content, but fail to even consider whether content is accurate before they share it on social media.”

Gordon Pennycook (bron: The Journalist’s Resource)

Interessant. Uit experimenten blijkt dat de online verspreiding van desinformatie al kan worden beperkt als je social media gebruikers eerst even triggert om na te denken over de juistheid van informatie voordat ze op de retweet-button drukken.

Kortom, wil je voorkomen dat je nepnieuws verspreid? Blijf je zelf continu afvragen hoe accuraat een social mediabericht is. En het kan zeker ook geen kwaad om te beseffen dat je sneller geneigd bent desinformatie te delen als je brein overprikkeld is. Kortom, blijf kritisch en gebruik social media vooral met mate.