Excuses aanbieden leidt zelden tot nooit tot juridische aansprakelijkheid. Maar let op.

Ik vind het een interessant onderwerp: het wel of niet aanbieden van excuses. In ons werk ondersteunen we veel organisaties bij complexe issues of acute crises. Niet zelden valt het woord ‘excuses’.

We lezen er ook geregeld over.

Denk aan de weigering van premier Rutte om namens het kabinet sorry te zeggen voor het Nederlandse slavernijverleden. Of meer recentelijk; topman Germyns van BinckBank die door het stof gaat vanwege een racistische opmerking.

De publieke opinie kan hard zijn. En de digitale guillotine is altijd geslepen.

In april stond er een interessant opiniërend artikel in het FD. Het was de kop die mijn aandacht trok en mijn wenkbrauwen deed fronsen; “Laat rvc van KLM de aandeelhouders excuses maken“.

Aanleiding was het bonusdebacle bij KLM.

Ik was (en ben) het niet met de opvatting eens dat de RvC van KLM excuses had moeten aanbieden. De RvC van KLM had immers niemand onrecht aangedaan. Ze hadden een fout gemaakt. De timing was klunzig.

In mijn ogen moesten zal vooral rekenschap afleggen. En dat hebben ze gedaan.

Besturen is besluiten nemen. En dan kunnen vergissingen – inderdaad ook fouten – worden gemaakt. Zo’n bonusrel kan bovendien (helaas) de besten overkomen.

Maar …

Een van de redenen waarom ik het niet met de auteur van het mee eens was, betrof mogelijke juridische consequenties. Wat betekent het aanbieden van excuses vanuit juridisch oogpunt?

Een van de partners bij advocatenkantoor Penrose maakte mij deze week attent op promotieonderzoek van Lianne Wijntjes (Tilburg Law School). Uit dat onderzoek blijkt dat het in de praktijk wel meevalt met die juridische aansprakelijkheid…

Onderzoek: aanbieden excuses leidt niet vaak tot erkenning van aansprakelijkheid

Promovendus Wijntjes (Tilbug Law School) onderzocht op welke wijze het aanbieden van excuses door een juridische procedure kan worden belemmerd of juist gestimuleerd. Zij heeft 4.000 cases geanalyseerd.

Wijntjes: “Soms bieden mensen, instanties, bedrijven of overheden ook geen excuses aan, omdat ze dan denken dat ze schuld en aansprakelijkheid erkennen. Daar is veel onduidelijkheid over en dat wilde ik ophelderen.”

Bron: Binnenlands Bestuur (15 september 2020)

Wat blijkt? Het komt niet vaak voor dat het aanbieden van excuses leidt tot erkenning van aansprakelijkheid. Zij vond slechts twee zaken waarin een rechter oordeelde dat dit het geval was.

Maar daar was sprake van zeer specifieke omstandigheden.

Interessant is dat Wijntjes wijst naar de excuses van een professionele partij. Daarbij zou de ontvanger meer betekenis aan die excuses mogen geven, omdat het gaat om een professionele partij die ze aanbiedt. (aldus de rechter)

Wijntjes tegenover Binnenlands Bestuur: “Hier speelt de wilsvertrouwensleer: als excuses worden aangeboden, kun je dat als excuus menen, maar de ontvanger kan het ook als erkenning van aansprakelijkheid opvatten. De opvatting van de ontvanger gaat dan voor.”

Wijntjes dat er maar een hele kleine kans is dat juridische consequenties volgen en dat dit vaak niet opweegt tegen de positieve gevolgen van excuses. “Het is goed voor de emotionele verwerking van de slachtoffers, excuses blijken herstelbevorderend en de-escalerend voor het conflict.”

Noot: Wijntjes richtte zich in het empirische deel vooral op de civiele procedure en de medische tuchtprocedure. Het literatuuronderzoek en de jurisprudentie-analyse waren breder.

Overigens blijkt dat de angst voor aansprakelijkheid niet de enige factor is om excuses niet aan te bieden: ook schaamte of fouten niet willen erkennen blijkt een grote rol te spelen.

Toch excuses aanbieden? Een paar tips.

Het blijft in mijn ogen een lastig onderwerp waar behoedzaam mee moeten worden omgegaan. In het gesprek met Binnenlands Bestuur komt Wijntjes met een paar tips:

• ‘Excuses moeten een beetje wrijven, je moet wel een beetje verantwoordelijkheid nemen.”
• “Er zijn verschillende manieren van excuses aanbieden: je kunt grote verantwoordelijkheid nemen, je hebt echt iets fout gedaan en wilt ook schade vergoeden. Maar wat ook kan: je vindt het heel erg wat er is gebeurd en wilt alles in het werk stellen om erachter te komen hoe het heeft kunnen gebeuren. Of je kunt zeggen: als er iets fout is gegaan, dan bied ik excuses aan.”
• En schiet vooral niet meteen in de ontkenning: “Dat zie ik namelijk vaak bij overheden: blijven ontkennen tot onomstotelijk vaststaat dat het jouw schuld is en dan pas excuses aanbieden. Dat is zonde. Er is dan al heel veel kapot gemaakt.”

Ik ben geen jurist. Ik baseer dit blog op het onderzoek van Wijntjes en het gesprek dat ze daarover heeft gehad met Binnenlands Bestuur. Van plan excuses aan te bieden? Het kan slim zijn. En wij helpen graag met het formuleren van de boodschap. Maar overleg toch vooral ook met de advocaat. Just in case.

Wat je wellicht ook interessant vindt:

• Blog: Zo’n bonusrel als bij KLM kan (helaas) de besten overkomen
• Blog: Nog even over die onnodige bonusrel bij KLM …
• Blog: CEO’s schuiven niet bij talkshows aan. En dat is helemaal niet gek.
• Artikel: Excuses leiden bijna nooit tot aansprakelijkheid
• Persbericht: Excuses aanbieden leidt niet automatisch tot juridische aansprakelijkheid